Με τον όρο αντισύλληψη περιγράφουμε συνολικά τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται ώστε η σεξουαλική επαφή να μην οδηγήσει σε κύηση. Υπάρχουν πολλές μέθοδοι αντισύλληψης με διαφορετικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Για την σωστή επιλογή απαιτείται καλή ενημέρωση σε σχέση με την αποτελεσματικότητα, τις παρενέργειες και την ευκολία χρήσης, ενώ πρέπει να συνυπολογιστούν και οι προσωπικές ιδιαιτερότητες και προτιμήσεις.
Προφυλακτικό (ή διάφραγμα)
Αν και υπάρχουν γυναικεία προφυλακτικά, τα οποία μπαίνουν στον κόλπο και κλείνουν τον τράχηλο της μήτρας, συνήθως η συζήτηση περιορίζεται στα ανδρικά προφυλακτικά, τα οποία είναι μακράν πιο συνηθισμένα λόγω της ευχρηστίας τους. Δρουν μηχανικά ως φραγμός που εμποδίζει το σπέρμα να εισέλθει στην μήτρα και να συναντηθεί με το ωάριο. Τα προφυλακτικά, εφόσον χρησιμοποιούνται σωστά, προσφέρουν ικανοποιητική αντισύλληψη και επιπλέον, προφύλαξη από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν με σπερματοκτόνο για επιπλέον αποτελεσματικότητα, ή και σε συνδυασμό με άλλη αντισυλληπτική μέθοδο.
Αντισυλληπτικά χάπια
Τα αντισυλληπτικά χάπια κατά κανόνα περιέχουν συνδυασμό οιστρογόνου με προγεστερινοειδές. Υποκαθιστούν τον φυσιολογικό ορμονικό κύκλο της γυναίκας και αποτρέπουν την παραγωγή ωαρίων. Εφόσον λαμβάνονται με συνέπεια σε καθημερινή βάση είναι πάρα πολύ αποτελεσματικά. Επιπλέον, ρυθμίζουν τον κύκλο, μειώνουν την ποσότητα αίματος και τον πόνο κατά την περίοδο, και δρουν ευεργετικά σε περίπτωση ενδομητρίωσης. Σε μικρό ποσοστό γυναικών μπορεί να προκαλέσουν κατακράτηση υγρών, προεμμηνορυσιακά συμπτώματα, και σταγονοειδή κολπική αιμόρροια, κυρίως κατά τους πρώτους μήνες λήψης. Προσοχή χρειάζεται όταν συνυπάρχει αυξημένος καρδιαγγειακός κίνδυνος.
Αξίζει να αναφερθεί ότι υπάρχουν αντισυλληπτικά χάπια, ενέσεις, δερματικά αυτοκόλλητα και εμφυτεύματα που περιέχουν μόνο προγεστγερινοειδές, χωρίς οιστρογόνο, τα οποία όμως δεν είναι συνηθισμένα στην Ελλάδα λόγω της χαμηλότερης αποτελεσματικότητάς τους και των ανεπιθύμητων συμπτωμάτων που προκαλούν, με κυριότερο τις διαταραχές του κύκλου.
Φυσικές μέθοδοι
Οι φυσικές μέθοδοι είναι άμεσα διαθέσιμες χωρίς καμία προηγούμενη μέριμνα γι αυτό και είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς. Αφενός γίνεται προσπάθεια αποφυγής της σεξουαλικής επαφής όταν η γυναίκα βρίσκεται στις γόνιμες μέρες (περί το μέσο του κύκλου), αφετέρου, κατά την επαφή ο άνδρας φροντίζει να τραβήξει το πέος έξω από τον κόλπο της γυναίκας προτού εκσπερματίσει (διακεκομμένη επαφή). Ο προφανής στόχος είναι να μην συναντηθούν τα σπερματοζωάρια με το ωάριο. Η επιτυχία της μεθόδου βασίζεται στην κατανόηση της φυσιολογίας της γονιμότητας και στην εγρήγορση του ζευγαριού, γι αυτό η αποτελεσματικότητά τους υστερεί σημαντικά.
Ενδομήτριο σπείραμα (σπιράλ)
Τα ενδομήτρια σπειράματα ή σπιράλ, είναι μικρές συσκευές που τοποθετούνται στο εσωτερικό της μήτρας και καθιστούν άγονο το ενδομήτριο περιβάλλον. Η τοποθέτηση γίνεται από τον γυναικολόγο με μια διαδικασία που μοιάζει πολύ με την λήψη τεστ Παπανικολάου. Το σπιράλ παραμένει μέσα στην μήτρα για όσο η γυναίκα επιθυμεί αντισύλληψη ή μέχρι να λήξει η διάρκεια ζωής του οπότε αντικαθίσταται (ανά 2 εως 5 έτη). Η αποτελεσματικότητά του είναι εξαιρετική, δεν απαιτεί καμία μέριμνα από την γυναίκα ή τον άνδρα, όμως η γυναίκα παραμένει εκτεθειμένη σε λοιμώξεις. Τελευταία έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία ένα νέου τύπου σπείραμα το οποίο εκτός από αντισύλληψη παρέχει τοπική ορμονική δράση θεραπεύοντας την μηνορραγία και την δυσμηνόρροια.
Στείρωση
Η στείρωση μπορεί να αφορά στον άντρα ή την γυναίκα και γίνεται χειρουργικά. Στην γυναίκα απολινώνονται (περιδένονται), διατέμνονται (κόβονται) ή αφαιρούνται οι σάλπιγγες. Αυτό γίνεται με μια μικρή λαπαροσκοπική επέμβαση, ή κατά την διάρκεια άλλης επέμβασης, π.χ. καισαρική τομή. Στον άνδρα γίνεται το αντίστοιχο στους σπερματικούς πόρους, αλλά η επέμβαση μπορεί να γίνει με τοπική αναισθησία. Καλό είναι όσοι προβαίνουν σε χειρουργική στείρωση να έχουν αποφασίσει ότι δεν θα κάνουν άλλο παιδί, καθώς η επέμβαση είναι δύσκολα αναστρέψιμη. Σε περίπτωση πάντως που υπάρξει εκ των υστέρων επιθυμία τεκνοποιίας μπορεί αυτό να επιτευχθεί σχετικά εύκολα με εξωσωματική γονιμοποίηση.
Επείγουσα αντισύλληψη
Σε περίπτωση που υπάρξει επαφή χωρίς προφύλαξη ο κίνδυνος ανεπιθύμητης κύησης είναι τόσο μεγαλύτερος όσο πιο κοντά είναι η γυναίκα στις «γόνιμες μέρες». Σε συνεννόηση με τον γυναικολόγο της, η γυναίκα μπορεί να χρησιμοποιήσει το «χάπι της επόμενης μέρας» εντός τριών ή πέντε εικοσιτετραώρων, ανάλογα με το σκεύασμα. Η αποτελεσματικότητα είναι της τάξης του 95% και είναι τόσο μεγαλύτερη όσο πιο άμεσα ληφθεί το χάπι. Οι πιθανές παρενέργειες είναι κατά κανόνα περιορισμένες και βραχυπρόθεσμες, και αφορούν κυρίως σε ναυτία και έμετο και σε διαταραχές του τρέχοντος κύκλου. Εναλλακτικά προς τα χάπια, μπορεί να γίνει τοποθέτηση ενδομητρίου σπειράματος (σπιράλ), με εξαιρετική αποτελεσματικότητα.
Συμπέρασμα
Οι περισσότερες μέθοδοι αντισύλληψης είναι ασφαλείς και αποτελεσματικές. Οι όποιες ανεπιθύμητες ενέργειες είναι ασυνήθεις και ήπιες, και μάλλον προτιμότερες από μια ανεπιθύμητη κύηση και από μια ενδεχόμενη διακοπή κύησης (έκτρωση). Η αποτελεσματικότητα των διαφόρων μεθόδων ούτως ή άλλως ποικίλει αλλά εξαρτάται και από την ευσυνειδησία κατά την εφαρμογή τους. Το ζευγάρι θα πρέπει να επιλέξει την μέθοδο που καλύπτει καλύτερα τις ανάγκες και τις επιθυμίες του, και πάντα με την έγκυρη ενημέρωση και την υποστήριξη του γυναικολόγου.